Ýurdumyzda uly depginler bilen alnyp barylýan oba hojalyk pudagyndaky işleri ykdysadyýetimiziň durnukly ösüşine, netijeliligine oňyn täsirini ýetirýär. Şol nukdaýnazardan ösen ykdysadyýetli ýurtlaryň tejribelerine laýyklykda ýurdumyzyň oba hojalyk pudagynda öndürilýän azyk önümleriniň dürli görnüşleriniň (assortimentleriniň) barha köpelýändiginiň şaýady bolup durýarys. Şu maksat bilen men oba hojalyk pudagynda degişli edip boljak Amarant ösümligi (Agrofood) barada gyzykly maglumatlary ýygnadym.
Amarant eýsem bu näme? Amarant - ýokumly, glýutensiz we amatsyz şertlerde aňsatlyk bilen ösýän ösümlik ösümlikleriniň bir görnüşine berlen at. Amarant sözi grek sözi amarantus sözünden gelip çykyp, "hiç wagt öçmeýän gül" manysyny berýär.
Amarant tohumlary gymmatly himiki düzümi, ýokumly we biologiki gymmaty we köp biologiki işjeň maddalar sebäpli derman senagaty üçin çig mal çeşmesi hökmünde dünýä derejesinde baha berilýär. Amaranth tohumlaryny senagat taýdan gaýtadan işlemek üçin täsirli tehnologiýalary ösdürmek üçin häzirki wagtda dünýäde gözlegler alnyp barylýar.
Amarant ösümliginiň dünýäde takmynan 70 -den gowrak görnüşi bardyr. Amarant ähli böleklerini: gülleri, ýapraklary, baldaklary we tohumlary doly ulanmagy bilen tapawutlanýan çalt ösýän ösümlikdir. Ortaça ululygy 50 sm-den 1 metre çenli, gülleri bolsa sary, mämişi, goňur ýa-da gyrmyzy reňklere eýe bolup bilýän uzyn ösümlikleriň biri hasaplanýar.
Ösümligiň ähli bölekleri - kökleri, ýapraklary, gülleri, tohumlary we hatda baldaklary-da dürli derejede dermanlyk aýratynlyklara eýe. Amarant bejeriş aýratynlyklary üçin halk lukmançylygynda giňden ulanylýar.Bu ösümlik bagyr we ýürek keselleri we iýmit siňdiriş bozulmalary üçin ulanylýar. Amarant ýapraklaryndan ýasalan toniki garyndylar we infuziýalar öndürijiligi ýokarlandyrmak, immunitet ulgamyny güýçlendirmek we iýmit siňdirişini gowulandyrmak üçin ulanylýar.
Bu ösümligiň düzüminde saklanýan maddalar azyk hökmünde peýdalanylýan medeni ekinleriň ençemesinden köpdür. Amarantyň hasyllylygy görnüşine baglylykda 15 -30 s/ga aralygynda bolup, dänesinde 16 -18 göterim belok, 60 göterim krahmal we 10 göterim ýag saklaýar. Dänesinden alynýan ýagynyň çykymlylygy her gektardan alnan hasylyndan 150 -300 kilograma barabar bolup, ösümligiň ýagynda bolsa, skwalen – adam bedenini kislorod bilen üpjün edýän, radiasiýadan goraýan hem-de D witaminine öwrülip adam immunitetini güýçlendirýän madda saklanýar.
Amarant ösümligi maldarçylyk pudagynda mekgejöwen bilen garylan amarant silosyny ulanyp olardan süýt we et önümleriň kalorýallylygyny ýokarlandyryp bolýar. Sygyrlara mekgejöwen silosynyň berlen gözegçiligi bilen deňeşdirilende, süýdüň öndürijiligine we süýdüň ýagyna oňyn tasir edilýär süýt öndürijiliginiň tapawudy +24 ,9 % :ýagyň mukdary +0 ,12 % we süýtdäki belogyň mukdary +0 ,25 % artýar. Mundan başgada öküzleriň eti has ýokary hilli bolýar.
Sapa HOJANEPESOW,
Türkmen döwlet ykdysadyýet
we dolandyryş institutynyň
Marketing fakultetiniň
2-nji ýyl talyby.