Altyn güýz barada täsirli maglumatlar

15.09.2023

946

“Güýz” sözi dünýä halklarynyň dillerinde dürlüçe ulanylsa-da, ol “hasyl” diýmekligi aňladýar.
XVIII asyra çenli Russiýada güýz pasly 23-nji sentýabrda başlanyp, 23-nji dekabrda tamamlanypdyr.
Ýer şary gyzdygyça ýapraklar reňkiniň üýtgemegini yza süýşürip başlaýar.
Alymlar global ýylylygyň güýz reňkine täsir edip biljekdigini öňe sürýärler.
Güýzde ýylylyk ýokary bolsa ýapraklar düzümindäki glýukozany gyzyl pigmentiň emele gelmegi üçin peýdalanman, täze şahalaryň ösmegi üçin harçlap başlaýarlar.
Ýewropa ýurtlarynyň ählisinde güýz aýlary sentýabr-noýabr aralygy hasaplanýar.
Irlandiýada ýerli ilat köne däbe eýerip güýz awgust aýynda başlanýar diýip hasaplaýarlar.
Bizde her ýyl sentýabr aýy başlanýan güýz pasly aslynda Ýer ýüzüniň ähli ýerinde ýok. Mysal üçin, Ekwatorda hiç wagt güýz pasly bolanok.
Ýer togalagynyň demirgazyk şarynda güýz pasly sentýabr aýynda başlaýar we noýabrda tamamlanýar.
Günorta ýarym şarda güýz mart aýynda başlanyp, maý aýynyň ahyryna çenli dowam edýär.
Amerikaly alymlaryň bellemegine görä, güýzde doglan adamlar beýleki aýlarda doglanlardan uzak ýaşaýar.
Ýüze çykýan heläkçilikleriň köpüsi güýzde bolýar. Alymlar tarapyndan bu ýagdaý ýagyş-ýagmyryň güýçli ýagmagy, ýere gaçýan ýapraklaryň köp ýygnanmagy we şemalyň täsirinde öwüsmegi bilen baglanyşykly diýlip düşündirilýär.
Geçirilen gözleglere görä, güýz depressiýasy adamlara uly täsir edýär, ýagny ortaça her 100 adamdan 5-si güýz reňkinden ejir çekýär.
Meteorologiki sebäplere görä, atmosfera basyşynyň peselmegi ýylyň beýleki döwürlerine garanda güýz paslynda has aýdyň ýüze çykýar, oňa esasan hem uly ýaşly adamlar duýgur bolýarlar.
Sentýabr-noýabr aýlarynda doglan çagalaryň beýleki möwsümlerde doglan çagalara garanda 100 ýaşa çenli ýaşamak ähtimallygy ýokarydyr.
Ýapraklar diňe güýzde däl-de başga möwsümlerde hem dökülýär, ekwatorial we tropiki zolaklardaky ösümlikleriň köpüsi ýapragyny dürli möwsümlerde hem dökýärler.