- Taryhda ilkinji ensiklopediýa Spewsipp tarapyndan b.e.öňki 348-nji ýylda taýýarlanypdyr. Onuň taýýarlan ensiklopediýasynda Platonyň taryh, pelsepe, matematika baradaky pikirleri beýan edilipdir. Spewsipp öz ensiklopediýasyna Aristoteliň hem belliklerini girizipdir.

- Taryhda ilkinji gezek «barmak yzy» boýunça barlag işi resmi ýagdaýda 1901-nji ýylda Angliýada geçirilipdir.

- Taryhda ilkinji metro 1863-nji ýylda Londonda ulanylyp başlapdyr. Soňra 1870-nji ýylda ABŞ-yň Nýu-Ýork şäherinde, 1875-nji ýylda Stambul şäherinde ulanylyp başlanypdyr. Dünýäniň iň uzyn metro ulgamy 1995-nji ýylda Şanhaýda işe girizilen metro ulgamy bolup, onuň uzynlygy 588 km-dir.

- Taryhda bize mälim bolan ilkinji sirk binasy b.e.öňki VI asyrda gadymy Rimde gurlan «Sirkus Maksimus» binasydyr. Bu sirk binasy beýik diwarly, stadiona meňzeş «U» şekilli bolupdyr. Ol ýerde araba tirkegli atlaryň ýaryşy geçirilipdir. Şondan soň Ýuliý Sezar tarapyndan b.e.öňki I asyrda 150 müň tomaşaçy ýerleşer ýaly sirk binasy ulaldylyp, ol öz döwrüniň iň uly sirki hasaplanylýar.

- Taryhda ilkinji tozan sorujy 1901-nji ýylda angliýaly inžener H. Cecil Booth tarapyndan oýlanyp tapylypdyr. Emma onuň ýasan tozan sorujysy öý üçin däl-de, önümçilik ýerlerini arassalamak üçin niýetlenen uly awtomaşyn görnüşinde bolupdyr.

- Taryhda ilkinji sagady miladydan öňki 4000-3500-nji ýyllarda müsürliler oýlap tapypdyr. Olar günüň düşüşine görä dik duran jisimiň emele gelýän kölegesine seredip, wagty hasaplapdyrlar.

- Ilkinji hat ýazuwy geçmişde Mesopotamiýada ýaşap geçen şumerler tarapyndan 5 müň ýyl mundan ozal oýlanyp tapylypdyr. Ilkinji hat ýazuwy «şinehat» diýlip atlandyrylypdyr. Ilkinji iýeroglif hat ýazuw görnüşi hem b.e.öňki 3200-2950-nji ýyllarda Müsürde oýlanyp tapylypdyr.

- Taryhda ilkinji gezek kofe biziň eýýamymyzyň 1000-nji ýylynda Efiýopiýanyň Galla taýpasy tarapyndan içmäge niýetlenip, oýlanyp tapylypdyr. Olar kofe dänejiklerini döwüp, oňa haýwan ýagyny goşup içgi ýasapdyrlar.

- Ilkinji ýol yşygy ulaglaryň peýda bolmazyndan has irki wagtda, 1868-nji ýylda Londonda ulanylyp başlanýar. Ol şol wagt atlar we at arabalary üçin niýetlenipdir.

- Taryhda hat ýazmak üçin niýetlenen ilkinji galam b.e.öňki 1000-nji ýyllarda Hytaýda oýlanyp tapylypdyr. Häzirkizaman syýa galamy bolsa ilkinji gezek wengriýaly oýlap tapyjy heýkeltaraş we žurnalist Lazlo Biro tarapyndan 1930-njy ýylda ýasalypdyr.

- Taryhda ilkinji fotoapparat 1826-njy ýylda fransiýaly Žozef Nisefor Nieps tarapyndan oýlanyp tapylypdyr. Onuň bu düşüren suraty 8 sagatlap garaňky otagda saklanandan soň, arassa görnüpdir. Taryhda düşürilen bu ilkinji surat ABŞ-yň Tehas uniwersitetiniň kitaphanasynda häzir hem saklanýar.

- Taryhda ilkinji metal puly miladydan öňki VII asyrda günbatar Anadolyda oýlanyp tapylypdyr. Ol pul teňňe görnüşinde bolup, mis, kümüş we altyn garyşdyrylyp ýasalypdyr. Ilkinji kagyz puly bolsa biziň eramyzyň 806-njy ýylynda hytaýlylar ulanyşa girizipdirler. 

Gurban GURBANOW,

Türkmenistanyň Döwlet energetika 
institutynyň 4-nji ýyl talyby.