Güýzlük bugdaýyň beýleki däneli ekinlere garanyňda, ösüş döwründe iýmit maddalaryna talaby ýokary bolýar. Şonuň üçin güýzlük bugdaýy ösüşiniň dowamynda azotly dökünler bilen iýmitlendirmek bol däne hasylynyň emele gelmegine amatly şertleri döredýär. Maýsalaryň gyradeň ösmegi we oňat gyşlamagy üçin ekişden öň gektara 125 kilogram möçberde karbamid berilýär. Ösümlikleriň çogdamlanýan döwründe birinji gezek her gektara 125 kilogram karbamid bermeli. Ikinji gezek ammiak selitrasynyň möçberini deň derejede tohumlyk bugdaýyň tüýdükleme, baş çykarýan we däneleriň süýtli bişiş döwründe iýmitlendirilmegi tohumlyk dänäniň iri, dok maňyz, ýokary hilli bolmagyna ýardam edýär. Azot dökünleri bilen iýmitlendirilenden 1–2 günden soňra, gijä galman ösüş suwy tutulsa, ösümlikleriň oňat ösüp, boý almagyna, bol we ýokary hilli hasyl toplamagyna uly täsir edýändigini ylmy maglumatlar tassyklaýar. Aýratyn hem bugdaý däneleriniň süýde durýan wagty azotyň we suwuň ýetmezçiligi däneleriň ýeňil bolmagyna, netijede olaryň ösüş kuwwatynyň we meýdan gögerijiliginiň peselmegine getirýär.

Tohumlyk bugdaýyň ösüş döwründe haşal otlaryň köpelmegi oňa berilýän iýmit maddalaryny we topragyň yzgaryny alyp, onuň ösüşine, iýmitlenişine we fotosinteziň geçişine uly zyýan ýetirýär. Şoňa görä, haşal otlara garşy ulanylýan gerbisidler sepilýär.

Tohumlyk bugdaýyň sort arassalygyny ýokary derejede saklamak maksady bilen, görnüş we sort otaglary geçirilýär. Bu möhüm işde tohumy köpeldilýän sorty beýleki sortlardan tapawutlandyrmak üçin sort aýratynlyklaryny bilmek zerur. Bugdaý sortlary biri-birinden ösümlikleriň penjelemek derejesi, tebigatyň amatsyz şertlerine, zyýanberijilere durnuklylygy, ösüş döwürleriniň bir wagtda geçmegi, baldagyň boýy, başynyň ölçegi we daşky görnüşi (gylçykly ýa-da gylçyksyz, reňki), sümmüliň we dänäniň reňkleri boýunça tapawutlanýarlar. Bu häsiýetleriň we alamatlaryň iň bolmanda, biri boýunça esasy sortdan tapawutlanan, kesellän we zyýanberijiler tarapyndan şikes ýetirilen ösümlikler düýbi bilen goparylýar we orlup, meýdanyň daşyna çykarylýar.

Sort we görnüş otaglary 2–3 gezek geçirilýär. Birinji gezek ösümlikler doly baş çykaranda, bu döwürde gylçykly, gylçyksyz sümmülli däneleriň beýleki görnüşlerini, ikinji gezek däneleriň tümmül bişişinde, onda başlaryň gylçygy, reňki, ösümligiň boýy we beýleki alamatlary boýunça tapawutlandyryp bolýar. Tohumlyk bugdaý meýdanlaryndan sort we görnüş otag işleri ýerine ýetirilenden soňra, däneleriň bişiş döwründe meýdan seljermesi geçirilýär.

Ýokarda agzalyp geçilen çäreler amatly wagtynda, ýokary derejede ýerine ýetirilende, güýzlük tohumlyk bugdaýdan bereketli, iri, dok maňyz, ýokary hilli we gögerijilikli arassa tohum alyp bolar.

Röwşen HALYKBERDIÝEW,
Türkmen oba hojalyk institutynyň
Agronomçylyk fakultetiniň agronomçylyk hünäriniň 1-nji ýyl talyby.