Haknazar HALJANOW,
«Döwletli Nesibe» hojalyk jemgyýetiniň direktory,
Türkmenistanyň Senagatçylarynyň we telekeçileriniň partiýasynyň Aşgabat şäher komitetiniň Ýaş telekeçiler merkeziniň utgaşdyryjysy

2025-nji ýylyň 5–8 awgusty aralygynda Türkmenistanda, Awazada geçiriljek BMG-niň Deňiz çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlarynyň üçünji maslahaty (LLDC3) — deňiz çykalgasy bolmadyk 32 döwletiň ösüş ugruny täzelemegiň on ýyllykda bir gezek döreýän mümkinçiligidir. Bu tagallalaryň merkezinde BMG-niň iň az ösýän ýurtlar hususy pudagyň söwda-ykdysady gatnaşyklarynda möhüm meýdança bolup hyzmat edýär.

LLDC3-de hususy pudagyň forumy

Hususy pudagyň forumy dünýäniň işewür liderlerini, maýadarlary, BMG-niň resmilerini we döwlet wekillerini bir ýere jemläp, aşakdaky maksatlara ýetmäge gönükdirilýär:

• Döwlet we hususy pudaklaryň arasynda özgerdiji hyzmatdaşlyklary döretmek

• Durnukly ösüş maksatlaryna (SDG) ýetmek üçin uzak möhletleýin maýa goýumlary we maliýeleşdirmäni mobilizirlemek

• Söwda, tranzit we sanly integrasiýa arkaly deňiz çykalgasy bolmadyk ýurtlary dünýä ykdysadyýetiniň gymmatlylyk zynjyrlaryna goşmak (lldc3.gov.tm)

Iki gün dowam etjek forum ýokary derejeli açylyş mejlisini, dört mowzuk boýunça tematik sessiýalary — «Söwda we Tranzit», «Ösüş Mümkinçilikleri», «Sanly ösüş», «Maliýeleşdiriş we Maýa goýumlar» — şeýle hem taraplaýyn çäreleri we sergi meýdançasyny öz içine alýar. Foruma 570 milliondan gowrak ilaty bolan 32 ýurduň hususy kärhanalary gatnaşar (lldc3.gov.tm).

Türkmenistanyň başlangyçlary we «Awaza» meýilnamasy

Türkmenistanyň forumy kabul edýän ýurt hökmünde milli ösüş strategiýasyny öňe sürmek üçin bu mümkinçilikden peýdalanyp, 2024–2034 ýyllar üçin «Awaza» meýilnamasyny taýýarlandy. Bu meýilnama 2024-nji ýylyň 24-nji dekabrynda BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan tassyklanyldy we ol döwletleriň ösüş meýilnamalaryny, sebit integrasiýa tagallalaryny we halkara syýasat çemeleşmelerini utgaşdyrýar. Meýilnama aşakdaky ugurlary öz içine alýar:

• Söwda ýeňilliklerini we ykdysady düzümiň özgertmesini ilerletmek

• Ulag-logistika baglanyşyklaryny we tranzit ulgamlaryny ösdürmek

• Tehnologiýa geçirişini we sanly ösüşi goldamak

• Howa şertleriniň täsirine durnuklylygy ýokarlandyrmak we betbagtçylyk howpuny azaltmak

• Halkara goldawy çekmek (lldc3.gov.tm)

LLDC3 maslahatynyň Awazanyň Milli syýahatçylyk zolagynda geçirilmegi Türkmenistana Hazar–Merkezi Aziýa sebitindäki geosyýasy ornuny görkezmäge mümkinçilik berýär hem-de infrastrukturany we hyzmatlary ösdürmegiň giň ykdysady dürlüleşdirmä itergi berip bilýändigini görkezýär.

Merkezi Aziýa üns merkezinde

Merkezi Aziýanyň deňiz çykalgasy bolmadyk ýurtlary — Gazagystan, Gyrgyzystan, Täjigistan, Özbegistan we Türkmenistan — ýokary ulag çykdajylary, eksportyň dar ugurlary we daşarky täsirleriň öňünde ejiz ýagdaý ýaly umumy kynçylyklara sezewar. Hususy pudak forumy bu ýurtlara aşakdaky mümkinçilikleri hödürlär:

• Trans-Kaspiý halkara ulag geçelgesi we TRACECA ýaly sebit tranzit ugurlaryny ösdürmek, bir tranzit ýurda garaşlylygy azaltmak

• Elektron-tranzit we fintech ugurlarynda synag edilen başlangyçlara daýanmak arkaly gümrük we serhet dolandyryşy üçin sanly çözgütleri giňeltmek

• «Ýaşyl» maýa goýumlary — gaýtadan dikeldilýän energiýa, agrotehnologiýalar we howa şertlerine durnukly infrastruktura — çekmek (bu ugurlar «Awaza» meýilnamasynyň ileri tutulýan ugurlarydyr)

• Sebitdäki gymmatlyk zynjyrlaryny — esasan hem oba hojalyk önümlerini gaýtadan işlemek we ýeňil senagat — ösdürmek üçin hukuk binýadyny utgaşdyrmak

Şeýle çäreler arkaly Merkezi Aziýa ýurtlary “deňiz çykalgasynyň ýoklugyny” bäsdeşlik artykmaçlygyna öwrüp, Ýewropa bilen Aziýany birleşdirýän möhüm sebite öwrülip biler.

Türkmenistanyň hususy pudak boýunça başlangyçlary

LLDC3 forumynyň öňüsyrasynda Türkmenistan hususy pudaga gönükdirilen birnäçe başlangyçlary durmuşa geçirýär:

• Logistika, maglumat-kommunikasiýa tehnologiýalary we önümçilik kompaniýalary üçin salgyt ýeňilliklerini hödürleýän «Awaza» erkin ykdysady zolagynyň giňeldilmegi

• Hazar deňziniň kenaryndaky portlaryň döwrebaplaşdyrylmagy üçin döwlet-hususy hyzmatdaşlyklary

• Blokçein esasly gümrük proseduralary üçin synag görnüşli sanly söwda platformalarynyň işe girizilmegi

Bu başlangyçlar Türkmenistanyň «Awaza» meýilnamasynyň hem peýda alyjysy, hem-de öňdebaryjy güýçleriniň biri bolmak strategiýasyny görkezýär.

Geljegiň ugrunda

LLDC3 Hususy pudak forumy hökümetlere, halkara maliýe guramalaryna we hususy pudaga gönükdirilen anyk teklipleriň toplumy bilen tamamlanar. Bu teklipler Awaza syýasy Jarnamasynyň we forumyň jemleýji resminamasynyň düzümine giriziler hem-de indiki onýyllygyň dünýä ösüş gün tertibiniň düzülmegine hususy pudagyň sesiniň goşulmagyny üpjün eder.

Türkmenistan we onuň Merkezi Aziýadaky goňşy ýurtlary üçin bu forum diňe bir halkara çäresi däl — eýsem, özgertmeleriň hyzmatdaşlygyny döretmäge, täze maliýe çeşmelerini açmaga we sebiti dünýä ykdysadyýetine has doly integrasiýa etmäge mümkinçilik berýän platformadyr.

Çeşmeler:

• LLDC3 Hususy pudak forumy: maksatlar we gatnaşyjy bazar — lldc3.gov.tm

• Forum geçiriljek ýer we seneler (Awaza, Türkmenistan; 5–8 awgust 2025) — iru.org

• 2024–2034 ýyllar üçin Deňiz çykalgasy bolmadyk ýurtlar üçin «Awaza» Meýilnamasy — lldc3.gov.tm