Çilim çekmek saglyga örän zyýanly. Çilim çekmek endik bolup köplenç nikotin bedeniň himiki garşylylygyna öwrülmegi netijesinde kesele öwrülýär. Adam bedeni nikotiniň yzygiderli berilmegini talap edende, bu keseliň eýýäm doly emele gelendigini görkezýär. Alkogol we neşekeşlik bilen aratapawudy köp däl ýagny, diňe jemgyýetçilik we kriminogen hereketleriň ýoklugy bilen tapawutlanýar. Şonuň üçin çilim çekmek beýlekilere garanyňda sosial taýdan kabul ederliklidir. Şeýle-de bolsa, nikotine garaşlylygyň klinikasy diňe bir neşekeşlik sindromy bilen çäklenmeýär. Temmäki tüssesinde 100- den gowrak zyýanly maddanyň bolmagy umumy zäherleýji täsire sebäp bolýar., olaryň 40-sy konserogen we düwnük keseline sebäp bolýar. Häzirki wagtda dünýäde ölenleriň sany bäşden bir bölegi temmäki çekmek bilen baglanyşykly. Bedeniň nikotiniň himiki garaşlylygynyň emele geliş döwri aýratyn bolup, alty aýdan 5-6 ýyla çenli bolup bilýär. Nikotin endiginden ejir çekýänleriň we çilimkeşiň arasyndaky esasy tapawut, çilim çekmegiň näsag üçin möhüm ähmiýete eýe bolmagydyr we her gün nikotiniň aýratyn dozasyny almalydyr.
   Nikotine garaşlylygyň esasy tapgyry tapawutlandyrylýar.Olar:
   Epizotik çilim diýip atlandyrylýan başlangyç etap. Nikotine fiziki taýdan garaşlylyk ýok, şonuň üçin birnäçe gün çilim çekmekden saklanmak mümkin. Çilim çekmek islegi tolgunma,negatiw duýgular, spirtli içgiler we ş.m. bilen ýokarlanýar.
   Döreýiş tapgyry(durnuklaşdyrma). Çekilen çilimleriň sany köpelýär we iň ýokary derejä ýetýär. Nikotini çekmek sindromy, çilim çekmekden uzak wagtlap saklanandan soň ýakymsyz duýgular görnüşinde emele gelip başlaýar.
   Serhoşlyk tapgyry. Günde çekilýän çilimleriň sany yzygiderli köpelýär. Çilim çekmek sindromy soňky çilim çekilenden 1-2 sagadyň dowamynda ýüze çykýar. Nerw,ýürek-damar, dem alyş we iýmit siňdiriş ulgamynyň dürli funksiýalarynyň bozulmalary bar.
Başlangyç tapgyry 15-20 ýyl yzygiderli çilim çekenden soň emele gelýär. Çilim çekmek bes edilende , gysga wagtdan soň demgysma, nerw we ýürek damar ulgamlarynyň bozulmalaryna çenli nikotiniň çekilmeginiň güýçli ýüze çykmagyna getirýär.
Çilimi näme üçin taşlamaly?

Biriniň ömrüni uzatmak (ortaça 10-20ýyl ir ölýär);
Dowamly bronhitden ejir çekmezlik üçin;
Öýkeniň, bogazyň, diliň, burnuň, gyzylödegiň, aşgazanyň, böwregiň düwnük keselini düýpli azaltmak;
Ýürek-damar keselleriniň, gastritiň, aşgazan ýarasynyň ösüşini çylşyrymlaşdyrmazlyk üçin;
Has güýçli nerw ulgamyna eýe bolmak üçin;
Dişleriňiziň has uzak hyzmat etmesi üçin;
Nesilleriňiziň çilimkeş bolmagyny azaltmak üçin;
Çilim tüssesiniň düzümi.
   Çilimiň tüssesinde 3000 dürli himiki birleşmäniň bardygyny subut edilýär. 20 sany çilimde ortaça 130 mg nikotin bar . Temmäkiniň tüssesinde 60 dan gowrak konserogen saklanýar. Olardan başgada radioaktiw maddalary hem öz içine alýar. Bir ýylyň içinde çilimkeşiň dem alyş ýollaryndan ortaça 81 kg temmäki öýkene barýar.
   Temmäki ulanýan adamyň impulsy günde 15000 ýürek  urgusy  çilim çekmeýänleriňkiden  köpdir. Şeýlelik bilen ýürek urgusy adaty ýagdaýdan takmynan 20% ýokarydyr. Munuň bilen birlikdede çilim eşidiş ulgamyna hem zyýan ýetirýär. Çykarylan zäherli maddalar gulagyň içki gurluşlarynyň içki gatlagyna zyýanly täsir edýär. Duýgy reseptorlaryna zeper ýetýänligi sebäpli uky, ys duýujylyk, tagam biliň duýgulary azalýar. Nikotin daşky görnüşiňe ýaramaz täsir ýetirip , dişleriň garalmagyna, ýakymsyz ysyň döremegine sebäp bolýar. Temmäkini ulanmagyň içki biologiki garramaga eltýändigi subut edildi. Bedeniň funksional görkezijileri ýaşa gabat gelmeýän ýagdaýlar ýüze çykýar.
   Çilim çekmek diňe bir çilimkeşiň saglygynadäl eýsem maşgalasyna we töweregindäki adamlara zyýan berýär. Ýakyn ýerdäki adamalar yzygiderli tüsse alýarlar. Otagdaky tüssäniň ysy baş aýlanmaklyga, ýürek bulanma, üsgülewük, gözüň we bokurdagyň gyjyndyrylmagyna we allergiýa sebäp bolup biler.

AÝJEMAL ORAZOWA
TÜRKMEN OBA HOJALYK INSTITUTYNYŇ TALYBY