Älemgoşar howada asylan kiçijik suw damjalarynda gün şöhlesiniň döwülmegi we şöhlelenmegi bilen emele gelýär. Ýerden ýokary çykylanda ýa-da belli bir belentlikde älemgoşaryň aşaky bölekleri görünýär. Uçuşda amatly şertlerde, älemgoşaryň Güne garşy düýpgöter garşy nokady gurşap alýan ýapyk egrilik hökmünde görüp bilersiňiz. Emma şeýle şertler gaty seýrek bolýar. 

Älemgoşaryň ululygy 

Çagalar älemgoşaryň göze görnüp duran bir zatdygyna ynanýarlar, mysal üçin, «bulutlara çykyp boljak ýol». Soňra ulaldygyňça şol çagalyk arzuwlar ylym bilen «puja çykýar».

Älemgoşar optiki illýuziýa. Suw damjalary (ýagyş, duman) gün bilen ýagtylanda ýüze çykýar. Şeýle hem Aý älemgoşary bar, oňa belli bir sebitlerde gijelerine syn edip bolýar. Ýagtylyk howanyň we suw damjajyklarynyň çäginde iki gezek döwülýär we damjanyň «yzky» diwaryndan şöhlelenýär we takmynan 42 gradus burçda ýagtylyga gaýdýar. Dürli tolkun uzynlygy bolan ýagtylygyň refraktiw görkezijisi birneme tapawutlanýar, şonuň üçin dürli reňkdäki şöhleler dürli burçlarda damjadan çykýar. Şonuň üçin ak ýagtylyk köpöwüşginli älemgoşara öwrülýär. Älemgoşaryň illýuziýasy gün şöhleleriniň gözüniň çatrygynda görünýän damjalar bilen döredilýär. Dünýädäki älemgoşaryň hemmesi birmeňzeş burç ululygynda, ýagny 42 dereje. Älemgoşaryň çyzykly radiusy ýagtylygyň we suwuň damjalarynyň aralygyna baglydyr. Mysal üçin, adamdan 5 metr uzaklykda peýda bolan älemgoşaryň radiusy takmynan 4,5 metr bolar. Älemgoşaryň merkezi Güni birleşdirýän göni çyzykda ýerleşýär. Älemgoşaryň tekizligi bu göni çyzyga perpendikulýardyr.

Älemgoşaryň reňkleriniň jikme-jik beýany ilkinji gezek alym Isak Nýuton tarapyndan ýazyldy. Onuň ilkinji teoriýasy bolsa 1637-nji ýylda fransuz filosofy we matematigi Rene Dekart tarapyndan düzüldi. Aslynda älemgoşar ýaý şekilini däl-de, eýsem tegelegi emele getirýär. Adam diňe ýarym tegelegi görýär, sebäbi ony ýerden synlaýar. Uçardan älemgoşara seretseň, ol tegelek görnüşinde bolar. Şeýle-de ol elmydama 7 reňkden ybarat däldir. Wagtal-wagtal tebigatda onuň reňkleriniň üýtgeýşini, monohromy synlap bolýar. Gadymy grek gözlegçileri älemgoşary asman bilen ýeriň arasyndaky köpri diýip hasaplapdyrlar. Beýik Britaniýanyň bir sebiti bolan Şeffildiň ýaşaýjylary älemgoşara iň uzyn wagtlap tomaşa etdiler. Ol ýerde 1994 -nji ýylyň ýazynda älemgoşar irden 09-dan agşam sagat 03-e çenli göründi. Älemgoşar şarlawuklaryň golaýynda we howanyň çyglylyk bilen has doýýan, Ýeriň tropiki sebitlerinde has ýygy duş gelýär. Alymlaryň pikiriçe, älemgoşar diňe bir planetamyzda däl, eýsem Saturnyň emeli hemralarynyň biri bolan Titanda hem görünýär.

Aýnur BAÝRAKOWA,

Türkmen oba hojalyk institutynyň 2-nji ýyl talyby.